Theo WHO, thế giới có hơn 619.000 người chết do bệnh sốt rét. Bệnh xảy ra chủ yếu ở các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới. Vậy bệnh sốt rét là gì, nguyên nhân gây bệnh sốt rét đến từ đâu?
Sốt rét là một căn bệnh nghiêm trọng và đôi khi gây tử vong. Bệnh gây ra bởi ký sinh trùng Plasmodium, lây truyền từ người này sang người khác khi những người này bị muỗi đốt. Những người mắc bệnh sốt rét thường ốm nặng với sốt cao, ớn lạnh và bệnh giống như cúm. Bốn loại ký sinh trùng sốt rét lây nhiễm cho người: Plasmodium falciparum, P. vivax, P. ovale và P. malariae. Ngoài ra, P. knowlesi, một loại sốt rét lây nhiễm tự nhiên cho loài khỉ ở Đông Nam Á, cũng lây nhiễm sang người, gây bệnh sốt rét lây truyền từ động vật sang người (“sốt rét lây từ động vật” sang người). P. falciparum là loại sốt rét dễ dẫn đến nhiễm trùng nặng và nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong. Mặc dù sốt rét có thể là một căn bệnh chết người, nhưng bệnh tật và tử vong do sốt rét thường có thể ngăn ngừa được.
 |
| Sốt rét là một căn bệnh nghiêm trọng và đôi khi gây tử vong. |
Trên toàn cầu, Tổ chức Y tế Thế giới ước tính rằng vào năm 2021, có 247 triệu ca sốt rét lâm sàng xảy ra và 619.000 người chết vì sốt rét, hầu hết là trẻ em ở Châu Phi. Bởi vì bệnh sốt rét gây ra rất nhiều bệnh tật và tử vong, căn bệnh này là một sự tiêu hao lớn đối với nhiều nền kinh tế quốc gia. Vì nhiều quốc gia có bệnh sốt rét nằm trong số các quốc gia nghèo hơn nên căn bệnh này duy trì một vòng luẩn quẩn của bệnh tật và nghèo đói.
Sốt rét do ký sinh trùng đơn bào thuộc chi plasmodium gây ra. Ký sinh trùng được truyền sang người phổ biến nhất qua muỗi đốt.
 |
| Muỗi là tác nhân chính mang mầm bệnh sốt rét. |
Thông thường, người ta bị sốt rét do bị muỗi cái Anopheles nhiễm bệnh cắn. Chỉ có muỗi Anopheles mới có thể truyền bệnh sốt rét và chúng phải bị nhiễm bệnh qua một lần ăn máu trước đó của người bị nhiễm bệnh. Khi một con muỗi đốt một người bị nhiễm bệnh, một lượng nhỏ máu được lấy ra có chứa ký sinh trùng sốt rét cực nhỏ. Khoảng 1 tuần sau, khi muỗi hút máu tiếp theo, những ký sinh trùng này trộn với nước bọt của muỗi và tiêm vào người bị đốt.
Vì ký sinh trùng sốt rét được tìm thấy trong các tế bào hồng cầu của người bị nhiễm bệnh, bệnh sốt rét cũng có thể lây truyền qua truyền máu, cấy ghép nội tạng hoặc sử dụng chung kim tiêm hoặc ống tiêm bị nhiễm máu. Sốt rét cũng có thể lây truyền từ mẹ sang thai nhi trước hoặc trong khi sinh (sốt rét bẩm sinh).
Ai cũng có thể mắc bệnh sốt rét. Hầu hết các trường hợp xảy ra ở những người sống ở các quốc gia có bệnh sốt rét lan truyền. Những người từ các quốc gia không có bệnh sốt rét có thể bị nhiễm bệnh khi họ đi du lịch đến các quốc gia có bệnh sốt rét hoặc do truyền máu (mặc dù trường hợp này rất hiếm). Ngoài ra, người mẹ bị nhiễm bệnh có thể truyền bệnh sốt rét cho con trước hoặc trong khi sinh.
Plasmodium falciparum là loại sốt rét thường gây ra bệnh sốt rét nghiêm trọng và đe dọa tính mạng; ký sinh trùng này rất phổ biến ở nhiều quốc gia ở Châu Phi phía nam sa mạc Sahara. Những người tiếp xúc nhiều với vết đốt của muỗi nhiễm P. falciparum có nguy cơ tử vong do sốt rét cao nhất. Những người có ít hoặc không có khả năng miễn dịch với bệnh sốt rét, chẳng hạn như trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai hoặc khách du lịch đến từ những vùng không có bệnh sốt rét, có nhiều khả năng bị ốm nặng và tử vong. Những người nghèo sống ở vùng nông thôn không được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe có nguy cơ mắc bệnh này cao hơn. Do tất cả những yếu tố này, ước tính có khoảng 90% ca tử vong do sốt rét xảy ra ở châu Phi phía nam sa mạc Sahara; hầu hết các trường hợp tử vong này xảy ra ở trẻ em dưới 5 tuổi.
Hầu hết mọi người khi bắt đầu mắc bệnh đều bị sốt, đổ mồ hôi, ớn lạnh, nhức đầu, khó chịu, đau cơ, buồn nôn và nôn.
Các triệu chứng thường bắt đầu trong vòng 10–15 ngày sau khi bị muỗi nhiễm bệnh cắn.
Các triệu chứng có thể nhẹ ở một số người, đặc biệt là những người đã bị sốt rét trước đó. Vì một số triệu chứng sốt rét không cụ thể nên việc xét nghiệm sớm là rất quan trọng.
Một số loại sốt rét có thể gây bệnh nặng và tử vong. Trẻ sơ sinh, trẻ em dưới 5 tuổi, phụ nữ mang thai, khách du lịch và người nhiễm HIV hoặc AIDS có nguy cơ cao hơn. Các triệu chứng nghiêm trọng bao gồm:
- cực kỳ mệt mỏi và mệt mỏi
- suy giảm ý thức
- co giật nhiều lần
- khó thở
- nước tiểu sẫm màu hoặc có máu
- vàng da (vàng da và mắt)
- chảy máu bất thường.
Những người có triệu chứng nghiêm trọng nên được chăm sóc khẩn cấp ngay lập tức. Điều trị sớm bệnh sốt rét nhẹ có thể ngăn chặn tình trạng nhiễm trùng trở nên nghiêm trọng.
Nhiễm sốt rét khi mang thai cũng có thể gây sinh non hoặc sinh con nhẹ cân.
 |
Sốt rét có thể gây tử vong, đặc biệt khi gây ra bởi các loài plasmodium phổ biến ở Châu Phi. Tổ chức Y tế Thế giới ước tính rằng khoảng 94% tổng số ca tử vong do sốt rét xảy ra ở Châu Phi - phổ biến nhất là ở trẻ em dưới 5 tuổi.
Tử vong do sốt rét thường liên quan đến một hoặc nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Sốt rét thể não. Nếu các tế bào máu chứa đầy ký sinh trùng làm tắc các mạch máu nhỏ dẫn đến não (sốt rét thể não), sưng não hoặc tổn thương não có thể xảy ra. Sốt rét não có thể gây co giật và hôn mê.
- Các vấn đề về hô hấp. Chất lỏng tích tụ trong phổi (phù phổi) có thể gây khó thở.
- Suy nội tạng. Sốt rét có thể làm hỏng thận hoặc gan hoặc khiến lá lách bị vỡ. Bất kỳ điều kiện nào trong số này có thể đe dọa tính mạng.
- Thiếu máu. Sốt rét có thể dẫn đến việc không có đủ tế bào hồng cầu để cung cấp đủ oxy cho các mô của cơ thể (thiếu máu).
- Lượng đường trong máu thấp. Các dạng sốt rét nghiêm trọng có thể gây ra lượng đường trong máu thấp (hạ đường huyết), cũng như quinine - một loại thuốc phổ biến được sử dụng để chống lại bệnh sốt rét. Lượng đường trong máu rất thấp có thể dẫn đến hôn mê hoặc tử vong.
Sốt rét có thể tái phát
Một số loại ký sinh trùng sốt rét, thường gây ra các dạng bệnh nhẹ hơn, có thể tồn tại trong nhiều năm và gây ra các đợt tái phát.
 |
Để phòng bệnh sốt rét, chúng ta cần:
- Tuyên truyền giáo dục phòng chống sốt rét, khi bị sốt người bệnh cần đến cơ sở y tế để khám và điều trị.
- Ngủ màn kể cả ở nhà, nương rẫy hoặc ngủ trong rừng.
- Phòng chống muỗi truyền bệnh vẫn được coi là biện pháp hữu hiệu nhất:
Diệt muỗi bằng phun tồn lưu mặt trong tường vách và tẩm màn bằng hóa chất diệt muỗi mỗi năm một lần vào trước mùa mưa Xoa kem xua muỗi Phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh quanh nhà, làm nhà xa rừng và xa nguồn nước, mặc quần áo dài vào buổi tối
Hạn chế bọ gậy: khơi thông dòng chảy, vớt rong rêu làm thoáng mặt nước
- Uống thuốc dự phòng: các nước sốt rét lưu hành nặng có chủ trương uống thuốc dự phòng cho những người vào vùng sốt rét ngắn ngày, phụ nữ có thai ở vùng sốt rét, người mới đến định cư tại vùng sốt rét. Ở nước ta hiện nay, do bệnh sốt rét đã giảm mạnh nên không uống thuốc dự phòng mà chỉ cấp thuốc cho các đối tượng trên để tự điều trị khi đã mắc bệnh sốt rét.
- An toàn truyền máu, đặc biệt với người có tiền sử sốt rét hoặc đã sống trong vùng sốt rét.
Người mắc bệnh sốt rét thường có các triệu chứng điển hình như sốt cao, rét run, vã mồ hôi, tiêu chảy. Do đó, việc chăm sóc bệnh nhân phải dựa trên các triệu chứng.
- Tránh để muỗi tiếp tục đốt người bệnh: Điều cơ bản nhất trong chăm sóc người bệnh sốt rét là tránh để muỗi đốt người bệnh nhằm hạn chế sự lây truyền bệnh ra cộng đồng.
- Hạ sốt: Khi nhiệt độ trên 39 độ C, bệnh nhân dễ bị kích thích, vật vã, mê sảng, nôn... Trẻ có biểu hiện co giật. Vì vậy, cần hạ sốt bằng các biện pháp như nới lỏng quần áo, nằm nơi thoáng mát, lau người bằng khăn ấm... Khi sốt quá cao trên 40 độ C có thể dùng paracetamol để hạ sốt.
- Phòng thiếu máu: Khi sốt kéo dài, nhất là phụ nữ có thai và trẻ em. Thiếu máu ở người sốt rét thường do giảm hồng cầu và huyết sắc tố) do hồng cầu bị vỡ, rối loạn chuyển hóa sắt, suy dinh dưỡng. Vì vậy, khi bị sốt rét cần bổ sung sắt, tăng cường vitamin nhất là vitamin A, thuốc có Zn (kẽm giúp chuyển hóa sắt) và axit folic. Khi bệnh nhân thiếu máu nặng cần truyền máu.
- Tránh mất nước: Người bị sốt rét thường sốt cao, vã mồ hôi và đặc biệt là tiêu chảy nên cần uống đủ nước trong quá trình điều trị và chăm sóc. Nước còn có tác dụng đào thải chất độc ra khỏi cơ thể dễ dàng và nhanh chóng hơn. Có thể thay nước lọc bằng nước đun sôi để nguội pha với hyđrô hoặc oresol để bù điện giải. Nghỉ ngơi trong quá trình điều trị bệnh: Trong quá trình điều trị và phục hồi, bệnh nhân cần được nghỉ ngơi nhiều, không hoạt động quá sức, bởi thuốc sốt rét gây ra những tác dụng phụ khác nhau.
- Vệ sinh: Người bệnh cần vệ sinh răng miệng, thân thể, giường chiếu, gối thường xuyên; mặc quần áo thoáng mát.
- Nơi ở: Nơi ở của người bệnh phải sạch sẽ, phòng thông thoáng, đảm bảo không khí lưu thông đầy đủ.
Chế độ dinh dưỡng cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ và nâng cao thể trạng giúp người bệnh sốt rét nhanh hồi phục hơn để không làm tổn hại đến các cơ quan khác như thận, gan hay hệ tiêu hóa. hóa chất. Vậy ăn gì khi bị sốt? Theo đó, người bệnh nên ăn uống theo chế độ như sau:
- Thực phẩm giàu chất dinh dưỡng: Khi mắc bệnh sốt rét, cơ thể người bệnh sẽ bị suy giảm hệ miễn dịch nên chế độ ăn uống giàu chất dinh dưỡng sẽ giúp ích cho người bệnh. Bệnh có khả năng chống lại vi khuẩn tốt. Các thực phẩm nên ăn gồm: rau xanh (cà chua, mồng tơi, rau muống, rau họ cải, rau dền… chế biến dưới dạng luộc hoặc nấu canh); rong biển (tác dụng điều hòa đường ruột và thúc đẩy quá trình sinh sôi của hồng cầu); khoai sọ, khoai lang... (chứa nhiều vitamin C giúp hấp thu khoáng chất và thúc đẩy quá trình tạo hồng cầu); hải sản (chứa nhiều sắt, vitamin B12, A, C, giúp máu và gan khỏe mạnh).
- Tăng cường chất đạm: Các thực phẩm giàu chất đạm bao gồm: Sữa và các sản phẩm từ sữa, táo, bơ, các loại hạt (điều, hạnh nhân, óc chó,...), thịt (thịt gia cầm, thịt bò).
- Bổ sung vitamin C: Khi bị sốt rét nên ăn các loại trái cây như cam, quýt, bưởi… vì chúng chứa nhiều vitamin C giúp tăng sức đề kháng và bổ sung nước cho cơ thể.
- Ăn thức ăn lỏng, mềm: Các món canh, phở, thức ăn loãng, mềm dễ nuốt nên nấu cùng thịt gà, heo, bò sẽ góp phần giúp người bệnh bổ sung dinh dưỡng cho cơ thể, hạn chế tình trạng khó tiêu. con gấu.
Khi bị sốt rét, người bệnh nên hạn chế:
- Ăn quá nhiều chất béo: Sử dụng quá nhiều chất béo sẽ làm tăng nguy cơ buồn nôn, khó tiêu và đi ngoài phân lỏng
- Trứng gà: Trứng gà làm tăng nhiệt độ cơ thể nên người bị sốt rét không nên ăn.
- Rượu, chè, caffein và nước lạnh: Những thực phẩm này làm tổn thương gan dẫn đến suy giảm hệ miễn dịch. Uống nước lạnh gây viêm họng.
- Đồ cay, nóng: Các loại gia vị cay, cay làm tăng nhiệt cơ thể nên người bị sốt nên hạn chế ăn đồ cay nóng.
Bệnh sốt rét tuy có thể để lại nhiều biến chứng nguy hiểm, song vẫn có cách phòng ngừa đẩy lùi dịch bệnh. Do đó, mỗi người dân cần trang bị cho mình kiến thức để tự bảo vệ bản thân trước căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm này.
Ánh Dương
Theo Người đưa tin
