Bệnh động mạch ngoại biên là sự tích tụ mảng bám (chất béo và cholesterol) trong các động mạch ở chân hoặc cánh tay. Điều này khiến máu khó vận chuyển oxy và chất dinh dưỡng đến các mô ở những khu vực đó. Đây là một căn bệnh lâu dài, nhưng người bệnh có thể cải thiện bằng cách tập thể dục, ăn ít chất béo và từ bỏ các sản phẩm thuốc lá.
 |
| Bệnh động mạch ngoại biên là sự tích tụ mảng bám trong các động mạch ở chân hoặc cánh tay |
Bệnh động mạch ngoại biên là bệnh lý tắc nghẽn mạch máu ngoại biên, do các mảng xơ vữa và huyết khối. Các động mạch đó không bao gồm mạch máu nuôi tim và não.
Bệnh động mạch ngoại biên thường gặp nhất là các tổn thương động mạch vùng tiểu khung, chi dưới và chi trên.
Các tên khác của bệnh này là bệnh mạch máu ngoại vi hoặc bệnh động mạch ngoại vi.
Có hình dạng giống như các ống rỗng, các động mạch có lớp lót trơn giúp ngăn máu đông lại và thúc đẩy lưu lượng máu ổn định. Khi mắc bệnh động mạch ngoại vi, mảng bám (làm từ chất béo, cholesterol và các chất khác) hình thành dần dần bên trong thành động mạch và thu hẹp động mạch. Mảng bám này còn được gọi là xơ vữa động mạch.
Nhiều mảng bám cứng ở bên ngoài và mềm ở bên trong. Bề mặt cứng có thể bị nứt hoặc rách, cho phép tiểu cầu (các hạt hình đĩa trong máu giúp máu đông lại) đến khu vực này. Cục máu đông có thể hình thành xung quanh mảng bám, làm cho động mạch trở nên hẹp hơn.
Nếu mảng bám hoặc cục máu đông thu hẹp hoặc chặn động mạch, máu không thể đi qua để nuôi dưỡng các cơ quan và các mô khác. Điều này gây ra tổn thương - và cuối cùng là tử vong (hoại tử) - đối với các mô bên dưới chỗ tắc nghẽn. Điều này xảy ra thường xuyên nhất ở ngón chân và bàn chân.
Bệnh động mạch ngoại biên có thể trở nên tồi tệ nhanh hơn ở một số người hơn những người khác. Nhiều yếu tố khác cũng quan trọng, bao gồm cả vị trí mảng bám hình thành trong cơ thể và sức khỏe tổng thể.
 |
| Người bệnh thường cảm thấy tê hoặc yếu ở các chi. |
Nhiều người mắc bệnh động mạch ngoại biên có triệu chứng nhẹ hoặc không có. Một số người bị đau chân khi đi bộ (đi khập khiễng).
Các triệu chứng đau cách hồi bao gồm đau cơ hoặc chuột rút ở chân hoặc tay bắt đầu trong khi tập thể dục và kết thúc khi nghỉ ngơi. Cơn đau thường dễ cảm thấy nhất ở bắp chân. Cơn đau từ nhẹ đến nặng. Đau chân nặng có thể khiến người bệnh khó đi lại hoặc thực hiện các loại hoạt động thể chất khác.
Các triệu chứng bệnh động mạch ngoại vi khác có thể bao gồm:
- Lạnh ở cẳng chân hoặc bàn chân, đặc biệt khi so sánh với bên còn lại
- Tê hoặc yếu chân
- Không có mạch hoặc mạch yếu ở chân hoặc bàn chân
- Chuột rút đau đớn ở một hoặc cả hai hông, đùi hoặc cơ bắp chân sau một số hoạt động nhất định, chẳng hạn như đi bộ hoặc leo cầu thang
- Da sáng bóng ở chân
- Thay đổi màu da ở chân
- Sự phát triển chậm hơn của móng chân
- Vết loét ở ngón chân, bàn chân hoặc chân không lành
- Đau khi sử dụng cánh tay, chẳng hạn như đau và chuột rút khi đan, viết hoặc làm các công việc thủ công khác
- Rối loạn cương dương
- Rụng lông hoặc mọc lông chậm hơn ở chân
Nếu bệnh động mạch ngoại vi trở nên tồi tệ hơn, cơn đau có thể xảy ra khi nghỉ ngơi hoặc khi nằm. Cơn đau có thể làm gián đoạn giấc ngủ. Treo chân lên mép giường hoặc đi bộ có thể tạm thời giảm đau.
 |
| Xơ vữa đông mạch xảy ra ở các động mạch cung cấp máu cho các chi, nó sẽ gây ra động mạch ngoại biên. |
Theo thống kê tại Việt Nam, số lượng người mắc bệnh động mạch ngoại biên ngày càng nhiều. Tình trạng bệnh thường diễn biến nặng, dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm thậm chí tử vong. Bệnh thường gặp ở khoảng 5% người trưởng thành và 20% người trên 65 tuổi. Bệnh động mạch ngoại biên thường do sự tích tụ chất béo, chất lắng đọng chứa cholesterol (mảng bám) trên thành động mạch. Quá trình này được gọi là xơ vữa động mạch. Nó làm giảm lưu lượng máu qua các động mạch.
Xơ vữa động mạch ảnh hưởng đến các động mạch khắp cơ thể. Khi nó xảy ra ở các động mạch cung cấp máu cho các chi, nó sẽ gây ra bệnh động mạch ngoại biên.
Các nguyên nhân ít phổ biến hơn của bệnh động mạch ngoại vi bao gồm:
- Viêm mạch máu
- Tổn thương cánh tay hoặc chân
- Thay đổi ở cơ hoặc dây chằng
- Tiếp xúc với bức xạ
Hút thuốc hoặc mắc bệnh tiểu đường làm tăng đáng kể nguy cơ phát triển bệnh động mạch ngoại biên. Những nguyên nhân khác làm tăng nguy cơ mắc bệnh động mạch ngoại vi bao gồm:
- Tiền sử gia đình mắc bệnh động mạch ngoại vi, bệnh tim hoặc đột quỵ
- Huyết áp cao
- Cholesterol cao
- Nồng độ cao của một loại axit amin gọi là homocysteine, làm tăng nguy cơ mắc bệnh động mạch vành
- Tuổi ngày càng cao, đặc biệt là sau 65 (hoặc sau 50 nếu bạn có các yếu tố nguy cơ xơ vữa động mạch)
- Béo phì (chỉ số khối cơ thể trên 30)
Các biến chứng của bệnh động mạch ngoại biên do xơ vữa động mạch bao gồm:
- Thiếu máu cục bộ nghiêm trọng. Trong tình trạng này, một chấn thương hoặc nhiễm trùng làm cho mô chết. Các triệu chứng bao gồm vết loét hở trên các chi không lành. Điều trị có thể bao gồm cắt cụt chi bị ảnh hưởng.
 |
| Một khi bị bệnh động mạch ngoại biên, nguy cơ bị nhồi máu cơ tim và tai biến mạch não cao hơn nhiều |
- Đột quỵ và đau tim. Mảng bám tích tụ trong động mạch cũng có thể ảnh hưởng đến các mạch máu ở tim và não. Theo ước tính, khoảng 20% người mắc bệnh động mạch ngoại biên nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ bị nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc thậm chí tử vong trong vòng 5 năm.
Thay đổi lối sống, thuốc men và thủ thuật có thể điều trị bệnh động mạch ngoại biên.
Hai mục tiêu chính của phương pháp điều trị bệnh động mạch ngoại vi là:
- Giảm nguy cơ mắc các biến cố tim mạch.
- Cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh bằng cách giảm bớt cơn đau xảy ra khi vận động.
Điều trị bệnh động mạch ngoại biên bắt đầu bằng việc thay đổi lối sống để giảm các yếu tố nguy cơ. Những thay đổi người bệnh có thể thực hiện để quản lý tình trạng của mình bao gồm:
- Bỏ sử dụng các sản phẩm thuốc lá.
- Ăn một chế độ ăn uống cân bằng có nhiều chất xơ và ít cholesterol, chất béo và natri. Hạn chế chất béo ở mức 30% tổng lượng calo hàng ngày. Chất béo bão hòa không nên chiếm quá 7% tổng lượng calo. Tránh chất béo chuyển hóa, bao gồm các sản phẩm được làm bằng dầu thực vật hydro hóa và hydro hóa một phần.
- Tập thể dục. Bắt đầu một chương trình tập thể dục thường xuyên, chẳng hạn như đi bộ. Đi bộ có thể giúp điều trị bệnh động mạch ngoại biên. Những người thường xuyên đi bộ có thể tăng khoảng cách mà họ có thể đi trước khi bị đau chân.
- Quản lý các tình trạng sức khỏe khác, chẳng hạn như huyết áp cao, tiểu đường hoặc cholesterol cao.
- Giữ mức độ căng thẳng ở mức thấp. Tập thể dục, yoga và thiền có thể giúp ích cho việc này.
- Thực hành chăm sóc da và chân tốt để ngăn ngừa nhiễm trùng và giảm nguy cơ biến chứng.
Thuốc có thể giúp người bệnh điều trị các tình trạng như huyết áp cao (thuốc hạ huyết áp), cholesterol cao (thuốc statin) và bệnh tiểu đường. Những loại thuốc này điều trị các yếu tố nguy cơ của bệnh động mạch ngoại biên và giảm nguy cơ đột quỵ và đau tim.
Một chương trình tập thể dục có giám sát sẽ cải thiện các triệu chứng đau ở chân khi đi bộ, cho phép người bệnh đi bộ xa hơn. Một chương trình có cấu trúc thường bao gồm đi bộ trên máy chạy bộ trong môi trường được giám sát ít nhất ba lần mỗi tuần.
Những người bị động mạch ngoại biên cũng nên đi bộ ở nhà tổng cộng ít nhất 30 đến 60 phút mỗi ngày. Liệu pháp thông thường được gọi là bài tập “Bắt đầu/Dừng”:
- Đi bộ cho đến khi cảm giác khó chịu đạt mức vừa phải rồi dừng lại.
- Chờ cho đến khi cảm giác khó chịu biến mất hoàn toàn.
- Bắt đầu đi lại.
Đối với một số người bị động mạch ngoại biên nặng hơn, đau chân gây ra các vấn đề trong cuộc sống hàng ngày, ngay cả sau vài tháng tập thể dục và dùng thuốc. Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, người bệnh cần cải thiện lưu lượng máu để giảm đau khi nghỉ ngơi hoặc chữa lành vết thương.
Bệnh động mạch ngoại biên tiên tiến hơn gây đau dữ dội và hạn chế vận động có thể cần điều trị nội mạch (xâm lấn tối thiểu) hoặc phẫu thuật. Một số phương pháp điều trị bệnh tim cũng điều trị bệnh động mạch ngoại vi, bao gồm:
- Nong mạch vành.
- Ống đỡ động mạch (đặt stent).
- Phẫu thuật bắc cầu động mạch ngoại vi.
- Mổ xơ vữa động mạch.
Điều quan trọng là phải chăm sóc tốt cho đôi chân để ngăn ngừa vết loét lâu lành. Người bệnh có thể thực hiện một số biện pháp sau để cảm thấy dễ chịu hơn:
- Đi giày thoải mái, vừa vặn.
- Kiểm tra chân và bàn chân hàng ngày để phát hiện các vết phồng rộp, vết cắt, vết nứt, vết trầy xước hoặc vết loét. Ngoài ra, hãy kiểm tra xem có mẩn đỏ, tăng nhiệt độ ở chân, móng chân mọc ngược và vết chai không.
- Điều trị ngay khi thấy một vấn đề nhỏ về da hoặc chân xuất hiện.
- Giữ cho đôi chân sạch sẽ và giữ ẩm tốt. (Đừng làm ẩm khu vực có vết thương hở.)
- Cắt móng chân sau khi tắm, khi chúng còn mềm. Cắt chúng theo chiều ngang và làm phẳng chúng bằng dũa.
Giải quyết các yếu tố rủi ro sau đây có thể giúp ngăn ngừa hoặc trì hoãn bệnh động mạch ngoại biên:
- Tiền sử gia đình: nếu bạn hoặc ai đó trong gia đình bạn mắc hoặc đã mắc bệnh động mạch ngoại vi, hãy đi kiểm tra thường xuyên để phát hiện sớm.
- Hút thuốc: hút thuốc có liên quan chặt chẽ đến việc phát triển bệnh tim hơn bất kỳ yếu tố rủi ro nào khác. Những người hút thuốc thường xuyên có khả năng phát triển động mạch ngoại biên cao gấp bốn lần so với những người không hút thuốc.
- Chế độ ăn uống: tuân theo một kế hoạch ăn uống lành mạnh có ít chất béo toàn phần, chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, cholesterol và natri. Ăn nhiều trái cây, rau và các sản phẩm từ sữa ít chất béo. Bệnh nhân thừa cân béo phì nên cùng bác sĩ xây dựng kế hoạch giảm cân hợp lý.
Bệnh động mạch ngoại biên không chỉ bản thân nguy hiểm, mà nó còn là một chỉ số báo bạn có thể đang bị các bệnh tim mạch khác đi kèm. Một khi bị bệnh động mạch ngoại biên, nguy cơ bị nhồi máu cơ tim và tai biến mạch não cao hơn nhiều. Vì vậy điều quan trọng là nó được chẩn đoán càng sớm càng tốt. Triển vọng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nhưng làm theo lời khuyên về lối sống ở trên sẽ cải thiện đáng kể tuổi thọ.
Thanh Thanh
Theo Người đưa tin
